Lắng nghe có vai trò quan trọng trong đời sống thường ngày, hoạt động nghe chiếm tới khoảng 45 phần trăm thời gian giao tiếp của một người trưởng thành, lớn hơn nhiều so với hoạt động nói (chiếm 30 phần trăm), đọc và viết (lần lượt chiếm 16 phần trăm và 9 phần trăm). Tuy vậy, nhiều học sinh (và thậm chí cả giáo viên) lại thường không dành đủ sự quan tâm cần thiết cho kỹ năng nghe, từ đó dẫn đến việc người học thường nói rằng kỹ năng nghe là thử thách khó khăn nhất trong tất cả các kỹ năng khi học tiếng Anh giao tiếp.

Một cá nhân có thể gặp nhiều khó khăn để hiểu được một bài hội thoại, bài giảng hoặc một cuộc trò chuyện bằng ngôn ngữ thứ hai (và đôi khi ngay cả trong tiếng mẹ đẻ). Trong một số tình huống, người nói và người nghe đều có thể là nguyên nhân gây ra những khó khăn đó. Ví dụ: người nói nói quá nhanh, không gian có quá nhiều tiếng ồn, không nhìn thấy được đối phương trong trường hợp cả hai nói chuyện qua điện thoại, người nghe bị hạn chế về mặt từ vựng, thiếu kiến thức về chủ đề và không có khả năng phân biệt các âm riêng lẻ.

Dưới đây là một vài kỹ năng “chiến lược” giúp người học tiếng Anh giao tiếp có thể cải thiện kỹ năng nghe của mình:

1. Dự đoán nội dung

Hãy tưởng tượng bạn bật ti vi lên và thấy một người đàn ông mặc vest đang đứng trước một bản đồ rộng lớn với các biểu tượng: mặt trời, mây và sấm sét. Bạn nghĩ anh ấy định nói gì với bạn? Nhiều khả năng đây sẽ là bản tin dự báo thời tiết. Bạn có thể nghe thấy những từ như “sunny”, “winny”, “overcast”. Bạn có thể sẽ nghe thấy người dẫn chương trình sử dụng thì tương lai trong tiếng Anh như: “It’ll be a cold start today” hoặc “There’ll be showers in the afternoon”.

Tùy thuộc vào ngữ cảnh như: một bản tin thời sự, một bài giảng ở trường đại học, một cuộc trao đổi trong siêu thị là những trường hợp bạn có thể đoán được các từ tiếng Anh và phong cách ngôn ngữ người nói sẽ sử dụng. Kiến thức xã hội chính là chiếc chìa khóa giúp chúng ta dự đoán loại thông tin mà chúng ta có thể nghe thấy. Hơn nữa, khi chúng ta dự đoán chủ đề của một cuộc nói chuyện, tất cả từ vựng liên quan được “kích hoạt” để giúp chúng ta hiểu rõ hơn những gì đang nghe.

Thực hành: Xem hoặc nghe một chương trình ti vi hay video clip tiếng Anh trên Youtube. Tạm dừng sau mỗi vài câu và cố gắng dự đoán những gì sẽ xảy ra hoặc những gì người nói sẽ nói tiếp theo.

Mẹo: Nếu bạn đang làm bài kiểm tra nghe, hãy lướt qua các câu hỏi trước và cố gắng dự đoán các loại thông tin bạn cần lắng nghe. Ví dụ: Một câu hỏi bắt đầu bằng “How many…?” có thể sẽ yêu cầu bạn lắng nghe một con số cụ thể hoặc số lượng của một cái gì đó.

2. Lắng nghe ý chính

Hãy tưởng tượng bạn là một siêu anh hùng đang bay trên bầu trời. Từ độ cao này, bạn có thể thấy toàn bộ khu vực trông như thế nào, dân cư đông đúc ra sao, loại nhà cửa ở mỗi khu vực như thế nào. 

Khi nghe, bạn cũng có thể có được một “bức tranh toàn cảnh” như thế với những thông tin sẽ đi theo chuỗi. Trong đó, có những loại từ chứa đựng nội dung như danh từ, tính từ và động từ, có thể giúp bạn hình dung ra bức tranh đó. Ví dụ, các từ “food”, “friend”, “park”, “sunny day” là những danh từ mang ý nghĩa riêng biệt nhưng khi bạn nghe chúng theo trình tự, chúng sẽ giúp hình thành bối cảnh của một chuyến dã ngoại.

Thực hành: Tìm một video ngắn có phụ đề về một chủ đề tiếng Anh mà bạn quan tâm. Đọc tiêu đề giúp bạn dự đoán nội dung và sau đó lắng nghe các từ khóa. Sau đó nghe lại với phụ đề. Ở lần nghe đầu bạn hiểu được bao nhiêu? Một tuần sau quay lại với video đó và thử lại để xem mức độ hiểu của bạn có nâng cao được không.

Mẹo: Khi bạn học từ mới, hãy cố gắng nhóm chúng lại với các từ khác được sử dụng trong ngữ cảnh tương tự. Sử dụng mind maps (sơ đồ tư duy) là một ý hay để giúp bạn thực hành liên kết từ vựng tiếng Anh.

3. Phát hiện “biển chỉ dẫn”

Giống như đèn giao thông trên đường, trong tiếng Anh luôn có những biển chỉ dẫn bằng ngôn ngữ giúp chúng ta theo dõi những gì chúng ta đang nghe. Những từ mang ý nghĩa liên kết các ý tưởng, giúp chúng ta hiểu người nói đang nói về điều gì và họ đang đưa chúng ta đi đâu trong câu chuyện. Những từ ngữ mang tính liên kết như vậy sẽ đặc biệt quan trọng trong các bài thuyết trình và bài giảng tiếng Anh.

Ví dụ: Nếu một giảng viên đại học nói: “I am going to talk about three factors affecting global warming…” tiếp sau đó bạn có thể sẽ nghe thấy các cụm từ liên kết như: ‘first of all’, “moving on to”, “in summary” để chỉ ra phần tiếp theo của buổi nói chuyện. Các từ và cụm từ khác có thể hoạt động theo cách tương tự. Chẳng hạn, để làm rõ một vấn đề, chúng ta có thể sử dụng các cụm từ như: “in other words”, “to put it another way”. Và khi muốn gửi ví dụ đến người nghe, chúng ta có thể sử dụng: “illustrate this”, “for example’, v.v…

Thực hành: Hầu hết các giáo trình tiếng Anh giao tiếp đều đi kèm với một đĩa CD và có phụ đề. Hãy tìm một ví dụ về bài thuyết trình kinh doanh hoặc bài giảng và xem bạn có thể xác định được bao nhiêu cụm từ chỉ dẫn (nghe nhiều lần nếu cần thiết), sau đó kiểm tra lại với phần phụ đề.

Mẹo: Phân loại các nhóm “từ liên kết” theo chức năng của chúng và tiếp tục thêm các từ mới bạn bắt gặp trong bài. Đừng quên ghi lại vào sổ tay tiếng Anh của mình các từ bạn học được.

4. Lắng nghe chi tiết

Hãy tưởng tượng bạn là một thám tử, bạn cần soi kỹ hơn vào bên trong của những tòa nhà mà bạn đã thấy trước đó khi là một siêu anh hùng. Lần này, thay vì một bức tranh toàn cảnh, bạn sẽ tìm kiếm thứ gì đó cụ thể hơn và bỏ qua những gì không nằm trong danh sách cần tìm.

Tương tự, khi nghe chi tiết, bạn chỉ quan tâm đến một loại thông tin cụ thể – có thể là một con số, cái tên hoặc đối tượng nào đó. Bạn có thể bỏ qua bất cứ điều gì không liên quan. Bằng cách này, bạn có thể thu hẹp phạm vi bài nghe và nhận được những thông tin mong muốn. Trong bài kiểm tra nghe, nếu bạn được yêu cầu ghi lại tuổi của một người, hãy lắng nghe các từ liên quan đến tuổi (old, young, year, date of birth, v.v…) hoặc một con số cụ thể đại diện cho tuổi của người đó. Nếu đó là một cuộc trò chuyện, bạn có thể nghe ai đó bắt đầu một câu hỏi với cụm “How old…?”

Thực hành: Chọn một loại thông tin chi tiết mà bạn muốn nghe hoặc xem các chương trình có thông tin đó. Ví dụ: bạn có thể nghe bản tin thời tiết để biết từ vựng về thời tiết hoặc theo dõi tin tức thể thao để nhận các kết quả thể thao mới nhất.

Mẹo: Nếu bạn đang làm bài kiểm tra, hãy lướt qua các câu hỏi, gạch chân những từ quan trọng và quyết định loại thông tin nào bạn cần xác định trong bài nghe.

5. Đoán nghĩa

Hãy tưởng tượng bạn là một khách du lịch ở một đất nước xa lạ. Trong một nhà hàng, bạn đưa thẻ tín dụng ra để thanh toán hóa đơn, nhưng người phục vụ dường như nói điều gì đó để xin lỗi bạn. Mặc dù không hiểu lời anh ta nói, nhưng bạn có thể kết luận rằng nhà hàng không dùng thẻ tín dụng và thay vào đó bạn cần thanh toán bằng tiền mặt.

Đây là kỹ thuật đoán nghĩa: sử dụng manh mối và kiến thức có sẵn về một tình huống để tìm ra ý nghĩa của những gì chúng ta nghe thấy. Bằng kỹ thuật này, chúng ta có thể xác định được mối quan hệ giữa người nghe và người nói mà không cần phải trực tiếp nói ra. Ví dụ một đoạn hội thoại như sau:

A: Tom, did you do your homework?

B: I did, sir, but the dog ate it.

A: That’s a terrible excuse. You’ll never pass your exam if you don’t work harder.

Thông qua những cụm từ như “homework” và “exams”, chúng ta có thể biết được đây là cuộc nói chuyện giữa một học sinh và giáo viên. Trong thực tế, khi chúng ta đã nhận biết được những cụm từ chính có chứa đựng nội dung, kết hợp với kiến thức xã hội, chúng ta sẽ xác định được người nói là ai và câu chuyện đang được diễn ra ở đâu.

Thực hành: Tìm một video clip trên Youtube của chương trình truyền hình nổi tiếng, ví dụ như “Friends”. Không xem hình mà lắng nghe các cuộc đối thoại xem bạn có thể suy luận bao nhiêu về những gì đang diễn ra, ai đang nói và mối quan hệ của họ là gì? Sau đó, hãy đồng thời xem và nghe lại clip đó để biết rằng kết luận của bạn có đúng không?

Mẹo: Lần tới khi nghe một từ mà bạn không hiểu, hãy thử đoán nghĩa của nó bằng cách sử dụng bối cảnh hoặc tình huống. Đừng lo lắng nếu lần đầu tiên bạn không hiểu từ đó vì cũng giống như với mọi thứ trong cuộc sống, bạn càng luyện tập nhiều, bạn càng nhận được nhiều hơn.

Tổng kết

Những mẹo luyện nghe tiếng Anh vừa được giới thiệu ở trên không hoạt động độc lập với nhau. Nếu mẹo dự đoán nội dung là một kỹ năng được sử dụng trước khi nghe thì những mẹo khác cũng cần được kết hợp sử dụng đồng thời để người học đạt được kết quả tốt nhất khi nghe tiếng Anh.